Geçtiğimiz ay
Birleşik Devletler’in California eyaletinde büyük teknoloji firmalarını
ilgilendiren önemli bir gelişme yaşandı. Buna göre 1 Ocak 2020’de yürürlüğe
girecek olan California Consumer Privacy Act of 2018 (“CCPA”) ile California, Birleşik Devletler’de kapsamlı bir verilerin
korunması mevzuatına sahip olan ilk eyalet olacak.
Neden büyük teknoloji firmalarını ilgilendiriyor?
Bilindiği üzere kişisel verilerin korunmasına ilişkin olarak Avrupa Birliği
ve yerel mevzuatlar kapsam olarak kişisel verileri işleyen hemen hemen tüm
teşebbüsleri kapsama alıyor. Bununla birlikte, kişisel veriler üzerinden
milyonlar kazanan firmalarla küçük teşebbüslerin aynı kurallara tabi olması
uzun bir süre eleştiri konusu olmuştu. Bu noktada CCPA’nin en önemli özelliği
kişisel veriler ile ticari açıdan yakın ilişki sağlayan ve bundan yüksek kar
elde eden firmaları hedef alıyor olması. Nitekim ilgili mevzuat yalnızca
California’da yerleşik kişilerin verilerini işleyen ve aşağıda yer alan
koşulların en az birini taşıyan teşebbüsleri kapsıyor. Bu çerçevede:
Gayri safi gelirin
25 milyon Amerikan Dolarını aşması,
Yılda
50.000’den fazla California’da yerleşik kişinin kişisel verilerinin satın
alınması, satılması, alınması veya paylaşılması,
Yıllık net
gelirin yarısının müşterilerin kişisel verilerinin satılmasından elde edilmesi,
koşullarından
birinin taşınması halinde ilgili firma CCPA’in kapsamında olacak.
GDPR ile benzer mi?
Tanımlar
maddesine bakıldığında ise genel olarak Avrupa Veri Koruma Tüzüğü (“GDPR”) ile paralel bir şekilde kişisel
veri kavramının oldukça kapsayıcı şekilde tanımlandığını, böylelikle, ilgili
kişi ile ilişkilendirilebilecek her türlü verinin, kişisel veri olarak kabul
edildiğini görüyoruz.
Bunun karşın
GDPR’a nazaran ilgili kişilerin haklarının oldukça geniş tutulduğunu
söyleyebiliriz. Nitekim CCPA kapsamında ilgili kişiler hangi verilerinin
işlendiğini ve bu verilerin kimlere satıldığını veri sorumlusundan
öğrenebilecekler. Ayrıca, veri sorumluları kişisel verilerin üçüncü kişilere
satılıp satılmaması noktasında ilgili kişiye seçim hakkı tanımak zorunda
bırakılmış. Bu durum uzun vadede büyük teknoloji firmalarının epey bir canını
yakacak gibi gözüyor.
Cezai Yaptırımlar oldukça ağır
CCPA her bir
ihlal başına 2.500 Amerikan Doları ceza öngörüyor, kasıtlı ihlallerde ise bu
rakam 7.500 Amerikan Dolarına kadar çıkabiliyor. Bir veri sızıntısı
çerçevesinde on binlerce kişinin verisinin ihlal edileceği göz önüne
alındığında, veri sorumluların oldukça yüksek miktarda idari yaptırımlar ile
karşı karşıya kalabileceğini rahatlıkla söyleyebiliriz.
Bu noktada en
önemli farklılıklardan biri ise CCPA kapsamında ilgili kişiler istedikleri
takdirde toplu davaların yanında bireysel olarak da veri sorumlusu hakkında
dava açarak tazminat talep edebiliyorlar.
Sonuç olarak
Birleşik
Devletler’de kişisel verilerin korunması adına oldukça önemli bir gelişme
yaşandı. Bu gelişmenin en önemli mesajı ise daha önce uluslararası vergi
hukukunda da gördüğümüz üzere büyük teknoloji firmalarına yönelik, doğrudan bu
firmaları hedef alan regülasyonların gün geçtikçe daha popüler hale
gelebileceği. Dolayısıyla bu ve benzer düzenlemelerin yakın zamanda Avrupa’da
ve ülkemizde de söz konusu olabileceğini öngörebiliriz.
Enerji bağımsızlığını
sağlayabilmedeki kritik rolü başta olmak üzere enerji güvenliğinin sağlanması
ve bununla birlikte, 21. yüzyılda insanoğlunun en büyük mücadelelerinden birisi
olan karbon emisyonlarının düşürülmesindeki etkinliği nedeniyle “yenilenebilir
enerji” enerji piyasalarındaki popülaritesini her geçen gün arttırmaktadır.
2018 yılında dünya toplam enerji kurulu gücüne eklenen yenilenebilir enerji
kurulu güç kapasitesi 177 GW’tır[1].
Bununla birlikte Uluslararası Enerji Ajansına göre Paris Anlaşması ile
belirlenen amaçlara ulaşılabilmesi için 2018-2030 yılları arasında dünya kurulu
gücüne eklenmesi gereken yenilenebilir enerji üretim kapasitesi yıllık yaklaşık
300 GW’tır[2]. Çevresel hassasiyetlere, yenilenebilir enerji
üretim santrallerinin yapım maliyetlerindeki önemli düşüşlerin de eklendiği göz
önüne alındığında, enerji sektörünün geleceğinin yenilenebilir enerji
kaynaklarından yapılacak üretimlerde olduğunu ileri sürmek mümkün. Buna rağmen
ülkemizde halen 2020 sonrası teşvik mekanizmasının nasıl olacağı konusu muamma.
Yenilenebilir enerji
ile ilgili belirtmiş olduğumuz gelişmelerin arka planında devletlerin
yenilenebilir enerji sektörüne can suyu olarak uygulamış olduğu teşvikler
bulunmaktadır. Ülkemizde de yenilenebilir enerji kaynaklarından yapılacak
enerji üretimine ilişkin teşviklerin çerçevesi 2005 yılında yürürlüğe giren
5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kanunu[3]
ile çizilmiştir. Söz konusu tarihten günümüze sektörde önemli gelişmeler
kaydedilmiş olduğu 2018 yıl sonu itibariyle üretilen elektriğin %33,5’inin
yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanmış olmasından anlaşılmaktadır.
Yenilenebilir enerji sektöründeki gelişmeler bir yana, dünya enerji politikalarında gözlenen bir diğer önemli gelişme ise, üretimin tüketim noktasında yapılmasını ifade eden “dağıtık enerji” üretiminin gelişmesi nedeniyle şebeke yönetiminde karşımıza çıkmaktadır. Keza, dağıtık enerji üretiminin yaygınlaştırılması politikalarına paralel olarak enerji depolama sistemleri ve talep tarafı yönetimi gibi hususların önemi daha da artmıştır. Bu konu ile ülkemizdeki lisanssız elektrik üretimi arasında sıkı bağ bulunmakta olup, lisanssız elektrik üretiminin daha liberal bir yapıya kavuşturulması gerekmektedir.
Enerji sektöründe yaşanan
gelişmelerin yanı bilhassa ülkemizde ister istemez birtakım olumsuz gelişmelerin
de yaşandığı gözlenmiştir. Bunlardan en dikkat çekeni, teşviklerin döviz
üzerinden verilmiş olması ve döviz kurunda 2018 yılında yaşanan gelişmeler neticesinde
kaçınılmaz olarak tüketicinin katlanmak durumunda kaldığı yenilenebilir
enerjinin maliyetlerinin ciddi oranda arttırmış olmasıdır. Bahse konu maliyet
artışlarının karşılığını tüketici son dönemde sıklıkla yapılan elektrik ve
doğalgaz zamları ile birlikte bizatihi hissetmek durumunda kalmıştır. Başta
YEKDEM maliyetlerinin artması ve bazı teknik sebeplerle son yıllarda enerji
bürokrasisi YEKDEM[4]’den
faydalanan yenilenebilir enerji üreticilerinin kapasite arttırma taleplerine
olumlu cevap vermekten imtina etmekteydi. Bu durum ise, artan verimlilik ve
düşen maliyetlerden yararlanma imkanını kısıtlamakta ve bir anlamda ülkemiz
yenilenebilir enerji üretiminde verimliliği düşürmekteydi.
Piyasadaki tüm bu gelişmeler,
enerji hukukunu bir takım regülatif değişikliklere gebe bırakmış ve akabinde 2019
yılında enerji hukukunda önemli değişikliklerin yapıldığı gözlenmiştir. Yapılan
değişikliklerin en dikkat çekenleri Şubat ayında YEK Kanununun 6/C maddesine
eklenen ikinci fıkra ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik
üretim şirketlerinin kapasite artışlarının YEK Destekleme Mekanizmasından
yararlanamayacağına ilişkin düzenleme ile Mayıs ayında yürürlüğe giren
lisanssız elektrik üretim yönetmeliğidir. Hemen belirtelim ki lisanssız
elektrik üretim yönetmeliği kanaatimizce konuya ilişkin piyasanın ihtiyaçlarını
karşılamaktan uzaktır. Bu konunun detaylarını daha sonra konuya hasredeceğimiz
bir yazıyla izah edeceğiz.
İşte enerji
hukukunda yukarıda değinmiş olduğumuz bu gelişmelerin paralelinde geçtiğimiz
günlerde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve
Desteklenmesine İlişkin Yönetmelikte (“Yenilenebilir Yönetmeliği”) de değişiklikler
yapıldı. Yapılan değişiklikler incelendiğinde; bunların esas itibariyle
Yenilenebilir Yönetmeliği’nin yukarıda belirtmiş olduğumuz mevzuat
değişiklikleri ile uyumlulaştırılmasından başka bir şey olmadığı görülmektedir.
Bu kapsamda, lisanssız elektrik üretimi ile ilgili yönetmelik ile uyumlu olacak
şeklide Yenilenebilir Yönetmeliğindeki Yek Toplam Bedeli (“YEKTOB”) tanımına
“lisanssız üreticilere ödenecek toplam bedeli” (“LÜYTOB”) eklenmiştir.
Yönetmelikteki diğer
değişiklikler ise, Yönetmeliğin; YEK Kanununun 6/C maddesine eklenen ikinci
fıkra ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim
şirketlerinin kapasite artışlarının YEK Destekleme Mekanizmasından
yararlanamayacağına ilişkin düzenlemeye uyum sağlaması için yapılmış
değişikliklerdir. Bu doğrultuda Yönetmelik md.5/1, md.8/1-(b), md.12 ve md. 15/2’de
yapılan düzenlemeler ile YEK Kanununun 6/C maddesinin ikinci fıkrası uyarınca
yapılan kapasite artışlarının YEKDEM’den yararlandırılmamasını sağlayacak
şekilde mezkûr maddeler revize edilmiştir. Tüm bu değişikliklerin yanı sıra
piyasa oyuncuları dört gözle 2020 sonrasında geçerli olacak teşvik
mekanizmasına ilişkin düzenlemeleri beklemeye devam etmektedir. Kanaatimizce,
bu pilav daha çok su kaldırır!
Önümüzdeki
kasım ayında Doç. Dr. Kerem Cem Sanlı tarafından düzenlenen İstanbul Bilgi
Üniversitesi Rekabet Hukuku Sertifika Programının dokuzuncusu gerçekleştirilecek.
Program Türkiye’de rekabet hukuku üzerine çalışma yapan akademisyenler ve
avukatları rekabet hukukuna ilgi duyanlar ile bir araya getiriyor. Yedi hafta
boyunca alanında uzman kişiler rekabet hukukunun farklı yönlerini ele alıyor ve
dinleyicileri ufuk açıcı tartışmaların içerisine çekiyor.
Her
yıl olduğu gibi bu sene de Balcıoğlu Selçuk Akman Keki Avukatlık Ortaklığı (“BASEAK”) olarak program içerisinde
yerimizi aldık. İlk hafta ekibimizin ekonomistlerinden Bahçeşehir Üniversitesi
İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Emin Köksal,
hukuk ve ekonomiyi harmanlayan antitröst ekonomisi sunumu ile programın açılışını
gerçekleştirecek. Dördüncü haftada ise, BASEAK rekabet ve regülasyon ekibinin
lideri Av. Şahin Ardıyok Rekabet Kurumu’nda ve özel sektörde elde ettiği
tecrübeler ışığında yıkıcı fiyatlandırma, fiyat sıkıştırması ve indirim
sistemlerini ele alacak.
Rekabet hukukunda kendini geliştirmek, uygulamaya ilişkin bilgiler edinmek ve güncel tartışmaları takip edebilmek için Türkiye’deki en değerli platformlardan birisi olan İstanbul Bilgi Üniversitesi Rekabet Hukuku Sertifika Programı 2 Kasım – 14 Aralık 2019 tarihleri arasında her cumartesi İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde gerçekleştirilecek. İlgi duyanlar buradaki linkten programın detaylarına erişip programa kayıt yaptırabilirler. Sizleri de dinleyiciler arasında görmekten mutluluk duyacağız.
Hatırlanacağı üzere bu yılın başında Almanya Rekabet
Otoritesi Bundeskartellamt, Facebook hakkındaki soruşturmasını
neticelendirmişti. Soruşturma neticesinde Facebook’un rekabeti ihlal ettiği
tespit edilmiş, herhangi bir para cezası uygulanmadan ihlale neden olan
davranışlara son verilmesi yönünde bazı tedbirlerin uygulanmasına karar
verilmişti.
Bundeskartellamt tarafından verilen kararda Facebook’un,
kullanıcıların verilerini ölçüsüz bir şekilde topladığı ve başka internet
siteleri üzerindeki eklentileri sayesinde kullanıcıların bilgisi olmaksızın
veri toplayabildiği belirtilmişti. Bundeskartellamt Facebook’un bu
davranışlarını Alman Rekabet Kanunu GWB’nin (Gesetz gegen
Wettbewerbsbeschränkungen) hakim durumun kötüye kullanılmasını düzenleyen hükmüne aykırılık olarak değerlendirmişti.
Kararda Facebook’un bu davranışları AB Genel Veri Koruma Tüzüğü GDPR (General
Data Protection Regulation) ekseninde de değerlendirilmişti.
Bundeskartellamt’ın Şubat ayında açıkladığı bu Facebook
kararı pek çok eleştiriye hedef oldu. Eleştirilerin başında ise Facebook’un
karara konu davranışlarının rekabet hukukundan ziyade veri koruma hukuku ile
ilişkili olduğu, bu nedenle Bundeskartellamt’ın düzenleyici kurum olarak
kendisine tanınan yetki alanının sınırlarını aştığı gelmekteydi. Facebook da
hakkında verilmiş karara karşı aynı eleştiriyi getirmiş ve Bundeskartellamt’ın
kararına karşı itiraz sürecini işleteceğini belirtmişti.
Geçtiğimiz günlerde Facebook’un itirazı ilk meyvesini verdi.
Karara karşı itiraz mercii olan Düsseldorf Bölge Mahkemesi, Bundeskartellamt’ın
Facebook hakkında verilmiş kararının yürütmesini durdurdu ve rekabet
otoritesinin kararındaki tedbirlerin uygulanmamasına karar verdi. Düsseldorf Bölge
Mahkemesi yürütmeyi durdurma kararında, Bundeskartellamt’ın kararında açık bir
hukuka aykırılık olduğu konusunda ciddi şüphelerinin bulunduğunu belirtti ve
“Facebook’un uygulamalarının veri koruma hukukuna aykırı oluşu doğrudan bir
rekabet ihlaline işaret etmez” ifadeleriyle karara yönelik eleştirilerle benzer
bir tavır sergiledi. Facebook’un davranışlarının yeni rakiplerin piyasaya
girişine engel olduğuna yönelik herhangi bir değerlendirmenin Bundeskartellamt
tarafından yeterince yapılmadığına dikkat çekilen yürütmeyi durdurma kararında,
Google’ın nezdinde çok kapsamlı veriler barındırmasına karşın sosyal medya
platformu Google+’ın piyasada tutunamayarak kapanması verinin tek başına
rekabetçi avantaj sağlamayabileceği argümanına örnek olarak yer verildi.
Bundeskartellamt, Düsseldorf Bölge Mahkemesi’nin yürütmeyi
durdurma kararının ciddi hukuki eksikliklerinin bulunduğunu belirterek kararın
kaldırılması için temyiz merciine müracaat edeceğini açıkladı.
Bilgi Teknolojileri ve
İletişim Kurumu (BTK) posta
sektörünün önemli oyuncularından Sürat Kargo Lojistik ve Dağıtım Hizmetleri
Anonim Şirketi’ni mercek altına aldı. Posta Hizmetleri Kanunu[1],
Posta Sektörüne İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği[2]
ve Posta Gönderilerine İlişkin Güvenlik Tedbirlerine Yönelik Usul ve Esaslar[3]
kapsamında gerçekleştirilen detaylı inceleme sonucunda Sürat Kargo için süreç
üç uyarı ve bir de idari para cezası ile sonuçlandı.
İnceleme kapsamında
değerlendirilen yükümlülükler aslında kargo şirketi müşterileri tarafından dahi
kolaylıkla gözlemlenebilir nitelikte. Bu sebeple söz konusu yükümlülüklerin
üzerinden geçmeyi önemli görüyoruz.
Kargonuzu teslim
aldığınızda sizden hangi bilgiler isteniyor?
Posta Gönderilerine
İlişkin Güvenlik Tedbirlerine Yönelik Usul ve Esaslar’ın 4. maddesinde posta
gönderilerinin kabulü ve teslimi aşamalarında yapılacak işlemler düzenleniyor.
Bu kapsamda kargo şirketlerinin, posta gönderilerinin alıcıya teslimi
aşamasında teslim alanın adı-soyadı
ve TC kimlik numarası (kişi
yabancıysa pasaport numarası, uluslararası geçerliliği olan muadil bir belge
numarası veya Türkiye Cumhuriyeti yetkili mercileri tarafından kimlik tespiti amacıyla
verilmiş olan numara) bilgilerini kayıt altına almaları gerekiyor. Bu iki husus
posta teslimi için asgari şartları temsil ettiğinden, teslim alan kişinin söz
konusu bilgileri vermemesi halinde gönderi kişiye teslim edilmeyip,
göndericisine iade ediliyor. Bilgilerin kayıt altına alınması yeterli olmayıp,
kargo şirketleri söz konusu bilgilerin gizliliğini sağlamak kaydıyla 2 yıl
saklanmasından da sorumlu kılınmış.
BTK, yaptığı inceleme
sonucunda Sürat Kargo’nun gönderi teslimi sırasında yalnızca ad-soyad bilgisini
alıp kargoları teslim ettiğini tespit etti ve bu sebeple Sürat Kargo’ya bu
hususta bir uyarı verdi.
Gönderinizin ağırlığını
biliyorsunuz, peki ya hacmini?
Kanun’un “Tanımlar”
başlıklı 3. maddesinde posta gönderisi ve posta kolisi veya kargosu iki ayrı
tanım olarak yer alıyor ve bu iki unsur birbirinden kilo ve hacim eşikleri ile
ayrılıyor. Bu sebeple, kargo şirketlerince bir gönderinin kabulü sırasında
ilgili paketin hem ağırlığının hem de hacminin ölçülmesi, gönderi hangi tanıma
uyuyor ise o kategoriye ilişkin gerekliliklerin yerine getirilmesi gerekiyor.
Sürat Kargo nezdinde
yürütülen incelemede, her iki parametrenin de ölçülmesi ve kayıt altına
alınması gerekirken sadece tek parametrenin ölçülmesi sebebiyle şirkete bir
defaya mahsus olmak üzere uyarı verilmesine karar verildi.
Gönderilerinizin içeriği
kontrol ediliyor mu?
Karar’ın posta
gönderilerinin kabulü ve teslim aşamasında yapılacak işlemlere ilişkin aynı 4.
maddesinde bir başka yükümlülük olarak, gönderilerin kabulü esnasında özel
hayatın gizliliği korunacak şekilde kontrol edilmesi yer alıyor. Bu
yükümlülüğün istisnaları haberleşme gönderileri ve kargo şirketi ile bir
sözleşme kapsamında fatura veya irsaliye ile taşıttırılan gönderiler olarak tanımlanıyor.
Bununla birlikte gönderi
sayısının 10’dan az olması halinde en az yarısının, 10 ila 100 arasındaki
gönderilerin en az %10’unun (asgari 6 gönderi olmak üzere) ve 100’den fazla
gönderi bulunması halinde en az %5’inin (asgari 10 olmak üzere) kargo şirketi
tarafından rastgele seçilip gönderici huzurunda kontrol edilmesi gerekirken;
Sürat Kargo’nun bu yükümlülüğünü yerine getirmediği tespit edildi.
Gönderileri gönderici
huzurunda kontrol etmediği tespit edilen Sürat Kargo, bir defaya mahsus olmak
üzere uyarı aldı.
Kargo şirketlerinin sizi
kayıt altına aldığını biliyor muydunuz?
İnceleme kapsamında
değinilen son yükümlülük ise kargo şirketlerinin gönderi kabul merkezlerinde
bir kamera kayıt sistemi kurmaları ve ilgili kayıtları gerektiğinde yetkili
mercilere sunmak üzere en az 1 ay süreyle saklamaları idi. Her ne kadar Sürat
Kargo kamera kayıt sistemi kurma yükümlülüğünü yerine getirmiş olsa da
kayıtların ilgili süre boyunca saklanmadığı gerekçesi ile 2018 yılı net satış
tutarının on binde beşi oranında idari para cezası aldı. Kararda 2018 yılı için
net satış tutarı 457.464.329 TL olarak verilmiş olan Sürat Kargo’nun yalnızca
kayıtları gereken süre ile tutmaması gerekçesiyle ödemekle yükümlü olduğu ceza
yaklaşık 230 bin TL’ye tekabül ediyor.
BTK’nın söz konusu
inceleme kapsamında dört ayrı yükümlülüğe ilişkin yaptığı değerlendirmelerin ve
verdiği yaptırım kararlarının hem kargo şirketleri hem de müşterileri açısından
yol gösterici nitelikte olduğu kanaatindeyiz. Bu kararın kargo şirketlerinin
çalışma prensiplerini ne yönde etkileyeceğini ise zaman gösterecek.
[1]
23.05.2013 tarihli ve 28655 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu.
[2]
03.06.2014 tarihli ve 29019 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
Posta Sektörüne İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği.
[3]
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu’nun 27.12.2016 tarihli ve
2016/DK-YED/517 sayılı kararı ile yürürlüğe giren Posta Gönderilerine İlişkin
Güvenlik Tedbirine Yönelik Usul ve Esaslar.
2577 sayılı yasanın “Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ile Vergi
Usul Kanununun Uygulanacağı Haller” başlıklı 31.maddesinin yaptığı yollama
nedeniyle, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunda (“HMK”) düzenlenen feragat hükümleri, yine aynı kanunda yer bulan,
davanın kabulü, keşif, bilirkişi incelemesi vb. kurumlar gibi idari yargıda da
uygulanmaktadır.
Davadan feragat kurumu, HMK’nın “Davaya
Son Veren Taraf İşlemler” üst başlıklı 307. ve devamındaki maddelerinde hüküm
altına alınmıştır. Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlüğe göre anlamı “hakkından
kendi isteğiyle vazgeçme” olarak açıklanmaktadır. HMK’nın 307. maddesinde feragat; “davacının,
talep sonucundan kısmen veya tamamen vazgeçmesi” şeklinde
tanımlanmıştır[1].
Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, idari yargıda feragat kurumu HMK’da olduğu
gibi sadece tek taraflı bir irade beyanı ile uygulanamaz. Çünkü iptal davasının
objektif niteliği, iptale konu işlemin bazı durumlarda davacının dışında başka
şahısların menfaatini de ilgilendirmesi ve anılan davaların hukukun üstünlüğünü
sağlama işlevi nedenleri ile davacının tek taraflı irade beyanı gerçekleştirilemez.
Bununla birlikte iptal kararını verecek olan mahkemenin bütün bu hususları da
göz önünde bulundurarak yapacağı değerlendirme sonucunda feragat taleplerini
kabul etmesi gerekir.
İşte tamda bu noktada, Rekabet Kurumu internet sitesinde
yakın tarihte yayımlanan Danıştay 13.Dairesi’nin feragat konusu ile ilgili
önemli bir kararına dikkatinizi çekmek istiyoruz. Dava konusu olayda Kardan’ın
şikâyeti üzerine Tırsan ve Tiryakiler’in oluşturduğu ekonomik bütünlük hakkında
hâkim durumlarını kötüye kullanarak tedarikçilere baskı yaptığı ve bu şekilde
şirketlerinin mal alımını ve piyasaya girişlerini engellediği gerekçesiyle
soruşturma açılmıştır. Soruşturma sürecinin sonunda da anılan bu bütünlüğün
ilgili pazarlarda hâkim durumda olmadığı gerekçesiyle, Rekabet Kanunu’nun 6.
maddesi uyarınca ihlal olmadığı gerekçesiyle idari para cezası verilmesine
gerek olmadığı kararı verilmiştir[2].
Bu karar üzerine şikayetçi KARDAN, kararın iptali için Ankara 18. İdare
Mahkemesi nezdinde iptal davası ikame etmiş ve bu davanın sonucunda da adı
geçen mahkeme TIRSAN ve TİRYAKİLER’den oluşan ekonomik bütünlüğün, Rekabet
Kurulunca hakim durum tespiti yapıldığında, en yakın rakip teşebbüsün pazar
payları hesaplanırken ortağı olduğu ana sanayi firmasına üretim yaptığı ve bu
üretimin Pazar payının hesaplanmasına dahil edildiği tespit edilmiştir. Bu
kapsamda ilgili teşebbüsün şaft pazarında pazar payı hesaplanırken bu
satışların dahil edilmemesi gerekirken hesaplamaya dahil edildiği gerekçesiyle
Rekabet Kurulu kararını iptal etmiştir.[3]
İptal kararı üzerine Rekabet Kurumu istinaf yoluna başvurmuş, Ankara Bölge
İdare Mahkemesi (“BİM”) 8.İdari
Dava Dairesi kararın usul ve yasaya uygun olduğu gerekçesiyle istinaf başvurusunun
reddine karar vermiştir.[4]
Dava dosyası, Rekabet Kurumu tarafından temyiz başvurusu
yapıldıktan sonra Danıştay 13.Daire’de karar verilmek üzere beklerken, davacı
vekilince 07.05.2019 gününde Danıştay’a davadan feragat dilekçesi verilmiştir.
Anılan feragat başvurusu üzerine Danıştay 13.Dairesi, hukukun temel
ilkelerinden bahisle davacının feragat başvurusundan dolayı kararı bozarak dava
dosyasının BİM 8.İdari Dava Dairesine feragat başvurusu hakkında karar
verilmesi için gönderilmesine karar vermiştir.[5]
Danıştay feragat başvurusunu değerlendirirken öncelikle;
iptal davalarının, idari işlemlerin hukuka uygun olup olmadığının tespitini
yaparak hukukun üstünlüğünün sağlanmasına, idarenin hukuka bağlılığının
belirlenmesine ve böylece hukuk devleti ilkesinin tecelli etmesi işlevine haiz
olduğunu belirtmiştir. Bu nedenle, iptal
davalarında feragatin farklı bir değerlendirmeye tabi tutulması gerektiğini
işaret ederek kamu menfaatini ilgilendiren davalarda karar sonucunun genele
etkili olması dolayısıyla davadan feragatin hüküm ve sonuçlarının sadece davacı
üzerinde değil kamu menfaati üzerinde de doğrudan etkisi olduğunu
belirtmiştir.
Danıştay, bu noktada bireysel yarar ve kamu yararı
kavramlarının irdeleyerek dava sonucunda etkilenecek menfaatlerin belirlendikten
sonra feragat ile ilgili kararın verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bireysel
yararın olduğu bir işlem söz konusu olduğunda feragat halinde doğacak durumdan
sadece kişi menfaati etkileneceğinden bu durumda kişinin kendi ile ilgili her
türlü kararı özgür iradesi ile verebileceğini belirtmiştir. Dolayısı ile bu
durumda, sadece davacının talebi ile feragat hakkında bir karar verilmesinde
sorun olmayacağını söylemiştir. Ancak Danıştay, davanın bireysel menfaat
gözetilerek açılmasına rağmen, davanın sonucu kamuyu ilgilendiren, kamu yararı
özelliği olan objektif bir nitelik taşıyorsa bu durumda davacının feragat
yönündeki iradesinin tek başına bir sonuç doğurmayacağını içtihat olarak ortaya
koymuştur.
Gerçekten
örnek vermek gerekirse, terfii ile ilgili iptal davası açan bir memurun bu
davadan feragat etmesi kendisi dışında bir başka kişinin menfaatini
ilgilendirmeyecektir. Bu sebeple, bu durumda sadece bireysel bir yarar söz
konusu olduğundan bu davadan feragat eden memurun feragatinde tek taraflı
olarak beyanını açıklaması yeterli olacak ve yargı yerinin bunu bireysel yarar
ölçütünden hareketle tartışmadan kabul etmesi gerecektir. Fakat (X)
mahallesinde oturan aynı kişi bu mahalleye malik olduğu binanın komşu parseline
yapılmak istenilen çocuk parkı ile ilgili karara karşı açtığı davada yapacağı
feragat başvurusu sonucunda verilecek karar, kendisi dışında tüm komşularını
da, yani geneli etkilediği için kamu yararı söz konusu olacaktır. Davayı açan
kişinin bu yöndeki tek taraflı feragat
iradesi sonuç doğurmayacak ve yargı yerinin feragat talebini reddetmesi
gerekecektir.
Burada yeri gelmişken, Rekabet Kurumu tarihinde Sinema
Devralma Kararı olarak anılan karardan kısaca söz etmek isteriz.[6]
Anılan devralma izin kararında, AFM Uluslararası Film Prodüksiyon Ticaret ve
Sanayi A.Ş.’nin (“AFM”) çoğunluk
hisselerinin Mars Sinema Turizm ve Sportif Tesisler İşletmeciliği A.Ş. (“MARS”) tarafından devralınması ve AFM
üzerinde tek kontrol uygulayan Esas Holding A.Ş’nin, MARS üzerinde ortak
kontrol uygulayan Park Entertainment Ltd. Şti’nin %50 hissesini devralması
işlemine, verilen taahhütler çerçevesinde izin verilmiştir. Menfaat ilişkisi
olduğu gerekçesiyle bir kişi, bu işlemin iptali talebiyle dava açmış ve o
tarihte ilk derece olarak davaya bakan Danıştay 13.Dairesi, verilen
taahhütlerin yeterli olmadığı gerekçesiyle önce yürütmenin durdurulması kararı
ve akabinde de dava konusu devralma iznine ilişkin Rekabet Kurulu Kararını
iptal etmiştir[7].
Ancak, bu karar verilmeden önce, davacı vekili 13.12.2012 tarihinde davadan
feragat etmesine rağmen Danıştay Savcısının düşüncesinde ve karşı oyda yer alan
feragat konusu hakkında mahkeme hiçbir değerlendirme yapmamış ve bu talebi
meskut geçmiştir. Anılan Danıştay 13.Daire kararının davalı Rekabet Kurumunca
temyiz edilmesi üzerine, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu (“Danıştay İDDK”)
yukarıda bahsi geçen KARDAN kararında olduğu gibi feragatle ilgili bir tartışma
ve değerlendirme yapmaksızın, sanki bir hukuk mahkemesinde feragat talebi
üzerine karar veriyormuşçasına, feragatin tek taraflı irade beyanı olduğu ve bu
nedenle davanın esastan inceleme olanağı kalmadığını belirterek, Danıştay 13.
Dairesince feragat nedeniyle karar verilmesine yer olmadığı şeklinde karar verilmesi
gerekirken anılan Daire tarafından davanın esastan incelenerek karar verildiği
gerekçesiyle kararının bozulmasına karar vermiştir[8].
Bu bozma kararı üzerine Danıştay 13. Dairesi de bu doğrultuda karar vererek,
davayı sonlandırmıştır.
Görüleceği üzere Danıştay İDDK, sinema kararında, 13.
Dairenin yukarıda belirtilen yeni kararında olduğu gibi bireysel yarar ve kamu
yararı ölçütlerini değerlendirmeksizin feragat talebini hukuk mahkemesinde
karar verir gibi kabul etmiştir. Oysa dava konusu edilen sinema sektöründeki
bir devralma iznine ilişkin işlemdir. Tüm sinema sektöründe faaliyette bulunan
teşebbüsleri yakinen ilgilendiren bir devralma olup davanın feragatle
sonuçlandırılması durumunda genele teşmil edilecek ve doğrudan geneli
etkileyecek bir menfaate ilişkin bir karardır. Bu nedenle, Danıştay İDDK
kararının hatalı olduğu inancındayız.
Sonuç olarak, Rekabet Kurulu kararlarının dava konusu
edilmesi sonucunda verilecek iptal kararlarına ilişkin olarak yapılacak feragat
başvurularında, her olayın ayrı ayrı irdelenmek suretiyle feragat konusunda
karar verilmesi gerektiğine biz de katılmakla birlikte bir hususu da ilave
etmek isteriz. Rekabet Kurulu’nun verdiği kararlardan her olaydaki özel durum
saklı kalmak kaydıyla, Rekabet Kanunu’nun
4. maddesine aykırılık nedeniyle vereceği ihlal kararları ile anılan kanunun 7.
maddesine göre vereceği birleşme/devralma izinlerinin iptali doğrultusunda
verilecek kararlara ilişkin davalarda,
yapılacak feragat başvurularının kamu menfaati ile yakinen ilgili olması nedeniyle
feragat taleplerinin kabul edilemeyeceği, ancak aynı yasanın 6. maddesindeki
ihlaller nedeniyle açılan ve iptalle sonuçlanan davalarda yapılacak feragat
başvurularının, sadece şikâyetçi teşebbüse yönelik bir ihlal söz konusu olacağından burada bireysel yarardan söz
edilebilecektir. Ancak, böyle genel bir saptama yapmakla birlikte her olayın
tekil olarak değerlendirilmesi gerektiği inancındayız.
[1] F.Göçgün Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XX, Y. 2016, Sa.
3
[2] Rekabet Kurulunun
10.07.2015 gün ve 15-30/445-132 sayılı kararı.
[3] Ankara 18.İdare
Mahkemesinin 27.10.2017 gün ve E.2016/143, K.2017/2749 sayılı kararı
[4] Ankara BİM 8.İdari Dava
Dairesinin 27.09.2018 gün ve E.2018/368, K.2018/1126 sayılı kararı.
[5] Danıştay 13.Dairesinin
08.07.2019 gün ve E.2018/4184, K.2019/2422 sayılı kararı.
[6] Rekabet Kurulunun
17.11.2011 gün ve 11-57/1473-539 sayılı kararı.
[7] Danıştay 13. Dairesinin
17.06.2014 gün ve E.2012/2013, K.2014/2507 sayılı Kararı.
[8] Danıştay İDDK
05.02.2015 gün ve E.2014-3599, K.2015-215 sayılı Kararı.
Birleşik
Krallık’ın üç yıl önce yola çıktığı Brexit macerası sona yaklaşıyor. Eski
başbakan Theresa May, Brüksel ile yaptığı müzakereler sonucunda ortaya çıkan
çekilme anlaşmasının İngiliz Parlamentosu tarafından bu sene üç kez
reddedilmesi sonucunda istifa etmek zorunda kaldı. Theresa May’den koltuğu
devralan dışişleri eski bakanı Boris Johnson ise Brexit hakkındaki sert
tavırları ile tanınmakta. Boris Johnson, göreve geldikten hemen sonra Birleşik
Krallık’ın Avrupa Birliği’nden (“AB”)
çıkış tarihi olan 31 Ekim’de masada bir anlaşma olsa da olmasa da Birleşik
Krallık’ın AB’den çıkacağını belirtti. AB ise Theresa May ile müzakere edilen
anlaşmanın göz önünde bulundurulacak tek anlaşma olduğunu belirtmekte. Hal
böyle olunca, ufukta Birleşik Krallık için anlaşmasız bir ayrılık (“Hard-Brexit”) gözükmekte. 31 Ekim’de
İngiltere’nin Brüksel’den aldığı ekstra süre dolacak ve tarafların bu tarihte
bir anlaşma imzalamaması ya da yeni bir süre uzatımı olmaması durumunda
Birleşik Krallık kendiliğinden AB’den çıkacak.
Birleşik
Krallık’ın Gümrük Birliği’nden ve ortak pazardan ayrılması, geniş bir ticaret
anlaşması ile de olsa; birçok sektörün operasyonları, yeni çıkacak olan mevzuattan
etkilenecektir. Hard – Brexit’in elbette başta AB olmak üzere Birleşik
Krallık’ın ticaret ortaklarının hepsini etkileyecek sonuçları ortaya çıkacak.
Fakat AB ile Türkiye arasında 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe giren Gümrük
Birliği Anlaşması, Brexit’i Türk ekonomisi için özel bir yere oturtuyor.
Nitekim şu anda Gümrük Birliği uyarınca AB ile Türkiye arasında ithalat ve
ihracatta gümrük vergileri uygulanmamakta ve miktar kısıtlamaları elimine edilmektedir.
Ayrıca, Türkiye’ye uluslararası ticaret politikalarını AB ile uyumlu hale
getirme yükümlülüğü getirilmiştir. Hâlihazırda Türkiye ile Birleşik Krallık
arasındaki ticaret, Gümrük Birliği sayesinde gümrük vergileri olmadan
seyretmekte fakat işler 31 Ekim’den sonra böyle olmayacak ve Birleşik Krallık
ile Türkiye, daha dezavantajlı olan Dünya Ticaret Örgütü (“DTÖ”) kuralları
kapsamında ticaret yapmaya başlayacak. Hani DTÖ kuralları iyi bir şeydi
dediğinizi duyar gibiyiz!
DTÖ
kuralları, esasında devletlere asgari bir kurallar seti sağlayarak uluslararası
ticaretin daha da liberalleştirilmesi için devletlere açık kapılar
bırakmaktadır. Bu kapsamda, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının
(“GATT”) XXIV. maddesi uyarınca devletler çeşitli şartlara uyarak uluslararası
anlaşmalar sayesinde aralarındaki ticaretin liberalleşmesine katkıda bulunabilmektedir.
GATT XXIV, bir istisna hükmü teşkil ederek normal şartlar altında anlaşmanın
diğer hükümlerini ihlal edecek uygulamaların mazur görülmesini sağlamaktadır.
GATT’in I. maddesinde düzenlenen en çok kayrılan ulus kaydı (Most Favored Nation) uyarınca DTÖ üyesi
devletler, iki üye devlet arasında farklı muamele yapamamaktadır. Örneğin,
Türkiye’nin Çin’den gelen cep telefonlarına %10 gümrük vergisi uygularken Güney
Kore’den gelen cep telefonlarına %20 gümrük vergisi uygulaması ihlal teşkil
etmektedir. Fakat Türkiye’nin Çin ile GATT madde XXIV’ün şartlarını sağlayacak
şekilde bir uluslararası anlaşma yapması durumunda gümrük vergilerini dilediği
şekilde indirme imkânı bulunmaktadır. Bunun bir örneği de AB ile Türkiye
arasında yer alan Gümrük Birliği’dir.
Birleşik
Krallık’ın AB’den çıkmasının aynı zamanda Gümrük Birliği’nden çıkması anlamına
geldiğini göz önünde bulundurursak Hard – Brexit olması durumunda Türk malları 31
Ekim’den sonra Birleşik Krallık’a çok ciddi maliyetler ile ihraç edilecek. Aynı
şekilde ithalatta da maliyetler artacak. Birleşmiş Milletler Ticaret ve
Kalkınma Örgütü (UNCTAD) tarafından hazırlanan raporda Hard – Brexit olması halinde tahmin
edilebileceği üzere en büyük yarayı, AB’nin 34,5 milyar dolar ticaret hacmi
kaybı ile yaşayacağı belirtiliyor. İlginç olan ise AB’den sonra en büyük yarayı
Türkiye’nin alacağı ve 2,4 milyar dolarlık ticaret hacmi kaybedeceği belirtilmektedir[1]. Hâlihazırda
daha yüksek gümrük vergileri ödeyen Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya
ise Brexit’in kazananları olacak.
Türkiye’nin
tüm ihracatının %7’lik kısmına tekabül eden 11,1 milyar dolarlık kısmını Birleşik
Krallık’a[2] yaptığı
göz önünde bulundurulursa 2,4 milyar dolarlık bir düşüş, Birleşik Krallık’a
yapılacak ihracatın yaklaşık olarak %21,6 düşmesi anlamına gelecektir. Aynı
zamanda, Birleşik Krallık’ın da Türkiye ile olan 13,6 milyar dolarlık
ticaretinin bu durumunda etkileneceği düşünülür ise iki tarafın ticari
ilişkileri açısından Hard – Brexit’in sonuçları ağır olacaktır.
Türkiye’nin
ihracatını, sektörler bazında incelemek gerekir ise ihracatta 2018 yılında
bayrağı 2,68 milyar dolar ile motorlu kara taşıtları çekmektedir. İkinci sırayı,
1,31 milyar dolar ile örme tekstil ürünleri çekerken üçüncü sırayı ise 1,2
milyar dolar ile elektrikli cihazlar çekmektedir. Her ne kadar Birleşik Krallık
tarafından toplam ithalatın %87’sine tekabül eden kısma gümrük vergisi
uygulanmayacağı belirtilse de[3]
Türkiye’nin otomotiv ve tekstil ihracatının kalan %13’lük kısımda olması
Türkiye ticaretini oldukça etkileyecektir. Ayrıca bu uygulamanın geçici bir
durum olduğu da belirtilmelidir. Birleşik Krallık’ın dilediği zaman hiçbir
gerekçe göstermeden %87’ye tekabül eden kısmını DTÖ nezdinde taahhüt edilen
tavan oranlara kadar çıkarma yetkisi bulunmaktadır. Dolayısı ile ilerleyen
zamanlarda gümrük vergileri sebebiyle Türkiye’nin ticareti daha da
kısıtlanabilecektir. Türkiye ile Birleşik Krallık’ın neden bu etkileri elimine
edecek bir ticaret anlaşması imzalamadığını sorguluyor olabilirsiniz. Bu
noktada tekrardan konu AB ile Türkiye arasındaki Gümrük Birliği’ne gelmekte.
Gümrük Birliği’nin hükümleri uyarınca Türkiye’nin AB’nin taraf olmadığı bir
serbest ticaret anlaşmasına ya da başka bir gümrük birliğine taraf olması
mümkün değil. Bu nedenle, Türkiye’nin Birleşik Krallık ile ticareti DTÖ
kurallarının ötesine götürebilmesi için AB ile Birleşik Krallık arasında bir anlaşma imzalanması gerekmektedir. Fakat
Türkiye ile Birleşik Krallık, ticaret ilişkilerini güçlendirmek adına birçok
ikili görüşmede bulundu. İki tarafın ilişiklerinin ilerleyen yıllarda da devam
edeceğinin sinyallerini, İngiltere Uluslararası Ticaret Bakanı Liam Fox’un
geçtiğimiz Haziran ayında Türkiye ziyaretinde verdiği demeçlerde de
gözlemledik.
Öte
yandan gümrük vergileri, Hard – Brexit kapsamında en ön planda tartışılmakta
olsa da işin arka yüzünde ticaretin seyrini çok daha fazla etkileyebilecek değişiklikleri
de beraberinde getirecektir. Özellikle ortak pazar anlayışından kaynaklı olarak
İngiliz şirketlerinin Avrupa’da ve Avrupalı şirketlerin Birleşik Krallık’ta
kompleks üretim ve dağıtım ağları bulunmaktadır. Ayrıca Birleşik Krallık’ın AB
regülasyonlarıyla uyumlu davranma zorunluluğu ortadan kalkacağından finanstan
ilaç sektörüne, hava yollarından otomotiv endüstrisine kadar birçok sektörde
köklü değişiklikler öngörülmektedir.
Kısa
vadede Hard – Brexit’in etkileri tüm dünya genelinde sert şekilde hissedilecek
ve hâlihazırda Birleşik Krallık ile dirsek temasında bulunan AB ve Türkiye
üzerindeki etkileri daha da hissedilir olacaktır. Sonuç olarak üzerinde güneş
batmayan ülke 31 Ekim günü anlaşma olmadan Brexit’i gerçekleştir ise hepimizi
farklı bir dünya karşılayacak ve uluslararası ticaretin tüm dinamikleri
değişecek. Biz de herkes gibi gelişmeleri heyecanla ve yakından takip edeceğiz.
[1] UNCTAD
Research Paper No.31 UNCTAD/SER.RP/2019/3
