(Dilerseniz bu yazıyı aşağıda podcast formatında dinleyebilirsiniz.)
Geçtiğimiz aylarda Rekabet Kurulu (“Kurul”), gıda kontrol laboratuvarı hizmetleri pazarında faaliyet gösteren özel gıda laboratuvarları hakkında yürüttüğü soruşturmayı tamamladı ve önemli bir karara[1] (“Karar”) imza attı. Kurul, Karar’ında üç özel gıda laboratuvarının[2], gıda analiz ücretlerinde fiyat tespitine yönelik bir anlaşma veya uyumlu eyleme taraf olduğunu ve rekabete hassas bilgi değişimi yoluyla rekabeti ihlal ettiği sonucuna vararak toplamda yaklaşık 2,4 milyon TL idari para cezası uygulanmasına karar verdi.
Bahse konu Karar’da ele alınan gıda laboratuvarları, yalnızca analiz yapan teknik kuruluşlar değil, aynı zamanda gıda güvenliği zincirinin kritik halkaları. Bu nedenle sektördeki rekabet koşulları, yalnızca teşebbüslerin ticari konumlarını değil, dolaylı olarak hizmet kalitesi ve gıda güvenliğini de yakından etkiliyor. Biz de bu önemli sektörde verilen Karar’ın perde arkasına, Kurul’un hangi bulgularla ihlal sonucuna ulaştığına ve bunun rekabet hukukundaki yansımalarına bu yazımızda yakından bakıyoruz.
Şikâyetten Soruşturmaya: Gıda Laboratuvarında “Fiyat Koordinasyonu” Şüphesi Nasıl Büyüdü?
Süreç, 2023 yılında Rekabet Kurumu’na yapılan gizli bir başvuru ile başlıyor. Başvuruda, Türkiye’de faaliyet gösteren bazı özel gıda laboratuvarlarının anlaşma ve/veya uyumlu eylem içinde bulunarak istikrarlı bir biçimde resmi fiyat tarifelerinden çok daha düşük fiyata özel istek numune analiz hizmeti vermeleri suretiyle rekabeti ihlal ettikleri iddia ediliyor. Bu kapsamda Kurul, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (“Rekabet Kanunu”) 4. maddesinin ihlal edilip edilmediğine yönelik önaraştırma başlatıyor.
Önaraştırma kapsamında özel gıda laboratuvarlarında yerinde incelemeler gerçekleştiriyor. Elde edilen e-posta ve WhatsApp yazışmaları, bahse konu özel gıda laboratuvar çalışanları arasında fiyat, indirim oranı, zam oranları ve gelecekteki fiyat hareketlerine ilişkin iletişim bulunduğunu ortaya koyuyor. Bunun üzerine Kurul soruşturma açmaya karar veriyor.
Ceza Alan Teşebbüsler İçin İhlale Dayanak Teşkil Eden 4 Bulgu Ne Diyor?
Yerinde incelemelerde elde edilen e-posta ve WhatsApp yazışmaları, laboratuvar yetkililerinin sadece genel piyasa bilgisi paylaşmakla kalmadıklarını, doğrudan fiyat artışlarını koordine ettiklerini, zam zamanlamalarını birlikte planladıklarını ve müşterilere verilecek teklifleri önceden görüştüklerini açık biçimde ortaya koyuyor. Kurul da Karar’da bu iletişim ağı içinde özellikle dört yazışma zincirine dikkat çekiyor ve ihlal tespitini bu bulgular özelinde temellendiriyor.
Karar’da Bulgu-20 olarak isimlendirilen ve Kurul’un ihlal tespitinde dayandığı yazışmalardan birinde, bir laboratuvar yetkilisinin “zamsız devam edıyorsan pazartesı zam yap ondan soyluyorum ben yaptım” ve “hemen bugun yapma zam ama anlar” ifadeleri üzerine, rakip laboratuvar çalışanının “kaç yaptın söyle ona göre ahreket edelim” yanıtını verdiği görülüyor. Benzer şekilde ihlale dayanak teşkil eden Bulgu-24’te ise, bir laboratuvarın müşterisine sunduğu 2022 ve 2023 yıllarına ait fiyat tekliflerini içeren listeyi rakibiyle paylaştığı, rakip laboratuvarın da bu listeyi kontrol ederek kendi fiyat bilgisini karşı tarafa ilettiği görülüyor. Kurul, söz konusu bulguların, bahse konu teşebbüslerin gıda analizi fiyatlarını koordineli biçimde belirleme noktasında uzlaşı içinde olduklarını gösterdiğini değerlendiriyor.
Kurul’un dikkat çektiği Bulgu-27 ve Bulgu-28 olarak adlandırılan diğer iki bulgu ise birbirleriyle bağlantılı şekilde değerlendiriliyor. Bulgu-27 kapsamında, bir laboratuvar çalışanının müşterisine gönderdiği e-postada “Not:Bakanlıktan ve ihracatçılar birliğinden gelen bilgi doğrultusunda SGS,STA,MRL labaratuvarları ile aynı fiyat uygulaması yapılacaktır bu değişen durum doğrultusunda 2022 yılı içerisinde çift cihaz/paket LCMSMS/GCMS=(…..) TL+KDV= (…..) TL olarak belirlenmiştir.” ifadesine yer verildiği görülüyor. Bulgu-28 kapsamında ise bu kez rakip teşebbüsler bünyesinde çalışan iki laboratuvar yetkilisi arasında WhatsApp üzerinden bir yazışma yaşanıyor. Konuşmada, laboratuvar yetkililerinden biri rakip laboratuvara ait bir fatura görseli paylaşıyor ve “Aynı fiyatı veriyorum 920 TL” diyor. Kurul bu bakımından söz konusu iki laboratuvarın müşterilerine aynı fiyatı verme konusunda koordinasyon içerisinde olduklarını belirtiyor.
Netice itibarıyla Kurul, soruşturma kapsamında yerinde incelemelerde elde edilen bu dört bulgunun, teşebbüsler arasında fiyat tespitine ve rekabete hassas bilgi değişimine işaret ettiğini değerlendiriyor.
Kurul’un Değerlendirmeleri Nasıl?
Kurul’un teşebbüslerin savunmalarına yönelik değerlendirmeleri, rekabet hukuku perspektifinden oldukça dikkat çekici. Örneğin, Bulgu-27 özelinde yapılan savunmada ilgili teşebbüs, fiyat bilgilerinin Bakanlık ve ihracatçılar birliğinden gelen yönlendirmelere dayandığını, dolayısıyla ortada bağımsız bir fiyat belirleme süreci olmadığını ileri sürüyor. Buna rağmen Kurul, ilgili dönemde Bakanlığın yalnızca resmî kontrol numuneleri için fiyat belirleme yetkisine sahip olduğunu ve özel istek numunelerine uygulanan analiz ücretlerinin ise serbest piyasa kurallarına göre belirlendiği vurguluyor.
Ayrıca teşebbüsler Bulgu-27 ve Bulgu-28 özelindeki bazı mesaj içeriklerinin yalnızca sektörel sohbet niteliğinde olduğunu, laboratuvar çalışanları arasında bu tür bilgi alışverişi ve diyalog kurulmasının hayatın olağan akışına uygun olduğunu ve rekabeti kısıtlayıcı bir anlaşma anlamına gelmediğini savunuyor. Kurul ise bu savunmaları da ikna edici bulmuyor ve yazışmalarda geçen ifadelerin, yalnızca piyasa gözlemi değil, doğrudan fiyat tespitine yönelik bir irade beyanı taşıdığını vurguluyor.
Diğer yandan bazı teşebbüsler, bulgulara konu iletişimlerin rekabeti kısıtlayıcı bir anlaşmaya taraf olduklarını gösterir nitelikte ciddi ve yeterli delil içermediğini savunuyor. Ayrıca bu iletişimlerin rekabet üzerinde herhangi bir etkisinin bulunmadığını, piyasada çok sayıda teşebbüsün çok sayıda ürünle faaliyet gösterdiğini ve maliyet yapılarının birbirinden farklı olduğunu ileri sürüyor. Bu nedenle, geçmiş veya güncel fiyat bilgileri paylaşılsa dahi bunun koordinasyon anlamına gelmeyeceğini iddia ediyorlar. Kurul ise bu savunmayı “amaç bakımından ihlal” çerçevesinde değerlendiriyor ve rakipler arasında rekabete hassas nitelikte fiyat bilgilerinin paylaşılmış olmasının bu bilgilerin piyasada fiilen uygulanıp uygulanmadığından bağımsız olarak ihlal teşkil edeceğini belirtiyor. Bir diğer savunma ise, ihlale dayanak olarak sunulan belgeler arasında bir bütünlük bulunmadığı yönünde oluyor. Başka bir deyişle teşebbüsleri birbirini tamamlamayan ve tutarlılık göstermeyen belgelerin bir araya getirilerek bütüncül bir değerlendirme yapıldığı, bunun da keyfî ve hukuka aykırı olduğu ileri sürülüyor. Ancak Kurul, rekabet hukukundaki delil ve ispat standardının diğer hukuk dallarından farklı olduğunu Karar’da vurguluyor. Bu kapsamda da rekabet hukukunda delillerin bir bütün olarak ele alınmasının esas olduğu, dolayısıyla her bir delilin tek başına ispat gücüne sahip olması gerekmediğinin altını çiziyor. Dolayısıyla da delillerin birlikte değerlendirildiğinde gerekli ispat seviyesine ulaşması ve birbiriyle tutarlı olmasının yeterli kabul edildiği belirtiliyor.
Soruşturma kapsamında öne çıkan bir diğer önemli unsur ise Bulgu-2. Bahse konu bulgu, rekabete hassas bilgi değişiminin sınırlarının nerede çizileceğini göstermesi bakımından dikkat çekiyor. 2018 tarihli bir yazışmada, iki rakip laboratuvarın genel müdürleri, ortak müşterilerine sundukları analiz fiyatlarını ve Bakanlık tarafından yapılan metot değişikliğinin bu fiyatlar üzerindeki olası etkilerini değerlendiriyor. Yazışmada taraflardan biri, müşteriye ilettiği fiyatı paylaşıyor, diğeri ise liste fiyatına bakarak ekibiyle belirledikleri ve müşterinin kabul edebileceğini düşündüğü fiyatı verdiğini ifade ediyor. Kurul ise yazışmada yer alan “..fiyat konusu bitmiş olduğundan, tekrar bir çalışma yapmıyoruz” ifadesine dikkat çekerek, bulgudaki iletişimin müşteri ile yapılan yıllık anlaşmanın yapıldığı tarih sonrasına denk geldiğini teyit ettiğini belirtiyor. Dolayısıyla rakipler arası herhangi bir iletişim olmadan müşteriye teklif verildiğinin altını çiziyor. Ayrıca rakibin ise teklifi öğrendikten sonra fiyat politikasını bu bilgi ışığında güncelleyerek yeni bir teklif yapmaya karar verdiğini gösteren herhangi bir ifade bulunmadığını belirtiyor. Bu kapsamda tarafların geleceğe yönelik fiyat politikasında herhangi bir değişikliğe gitmediklerini ve dolayısıyla da taraflar arasındaki iletişimin rekabeti kısıtlayıcı etkisi olan bir koordinasyona yol açtığının şüpheye yer bırakmayacak şekilde ortaya konulamadığı gerekçesiyle ilgili yazışma özelinde taraflara ihlal isnadında bulunulamayacağı kanaatine ulaşıyor.
Bulgu-2, Kurul’un bilgi değişimlerine değerlendirmeleri bakımından rekabet hukukunda tartışmalı bir sınır çiziyor. Zira yazışmada her ne kadar tarafların müşteriye geçmişte sundukları mevcut teklifleri değerlendirdikleri görülse de, bu durum, iletişimin yalnızca geçmişe ilişkin bir bilgi değişimi olarak kalmadığı ve gelecekteki fiyatlama stratejilerine yönelik bir öngörü alanı yaratabileceği ihtimalini de akla getiriyor. Zira bir teşebbüsün rakibinin teklif seviyesini öğrenmesi, o anda fiyatını değiştirmese dahi sonraki dönemlerde izleyeceği ticari stratejiler üzerinde yönlendirici bir etki veya bir öngörü alanı yaratabilir. Bu nedenle, söz konusu iletişimin gerçekten rekabet üzerinde “etkisiz” bir bilgi değişimi olarak mı kalması gerektiği, yoksa pazardaki belirsizliği azaltarak teşebbüsler arasında geleceğe dönük bir koordinasyon potansiyeli taşıdığı mı sorusu önem kazanıyor. Kurul’un somut etkiyi esas alan bu temkinli yaklaşımı ise, bilgi değişiminin yalnızca fiili sonuçlarıyla değil, rekabeti kısıtlama yönünde doğurabileceği potansiyel etkilerle birlikte değerlendirilip değerlendirilmemesi gerektiğine ilişkin önemli bir tartışma alanı yaratıyor.
Sonuç
Tüm bu bulgular ışığında Kurul, özel gıda laboratuvarları arasındaki iletişimin, gıda analiz ücretlerinin belirlenmesi sürecinde fiyat tespiti amacına yönelik bir anlaşma veya uyumlu eylem niteliği taşıdığını ve rekabete duyarlı bilgilerin paylaşıldığını değerlendiriyor. Bu doğrultuda, bahse konu dört bulguya dayanarak ve üç teşebbüsün Rekabet Kanunu’nun 4. maddesini ihlal ettiğine karar verilerek toplamda yaklaşık 2,4 milyon TL tutarında idari para cezası uygulanıyor. Öte yandan, dosya kapsamında teşebbüslerden biri uzlaşma yolunu tercih ederken, diğer iki teşebbüs bakımından ihlali ortaya koyacak yeterli delil bulunamadığı gerekçesiyle idari para cezası uygulanmasına yer olmadığına karar veriliyor.
Karar, yalnızca gıda kontrol laboratuvarları pazarındaki bilgi değişimi ve fiyat tespiti iddialarına ışık tutmakla kalmayıp, Kurul’un teşebbüs savunmalarına yaklaşımını ve ispat standardına bakışını da açıkça ortaya koyuyor. Nitekim Kurul, kararında teşebbüslerin savunmalarında öne sürülen iddiaları tek tek değerlendirirken, delillerin bütüncül biçimde ele alınması gerektiği ilkesine dayanıyor.
Ayrıca Karar, Kurul’un bilgi değişimlerinde “etki” kavramını nasıl yorumladığına dair önemli bir örnek sunuyor. Zira Kurul’un birçok kararında olduğu gibi, teşebbüslerin “piyasa üzerinde rekabet karşıtı bir etki doğurmadığı” yönündeki savunmaları genel olarak bu dosya kapsamında da kabul edilmiyor[3]. Ancak Bulgu-2 özelinde, bilgi değişiminin somut bir etki yaratmadığı, bir diğer deyişle rakiplerin fiyatlarının geçmişte verilmiş teklifler üzerine kurulu olduğu ve paylaşım sonrasında bu fiyatlarda herhangi bir revizyon veya politika değişikliği yapılmadığı gerekçesiyle ihlal sonucuna varılmaması dikkat çekiyor. Bu durum, Kurul’un bilgi değişiminde somut olayın koşullarına göre etki analizine de alan tanıdığını gösteriyor. Sonuç olarak, Karar hem gıda laboratuvarları sektöründeki rekabet dinamikleri hem de bilgi değişimlerinde amaç ve etki dengesinin nasıl kurulduğuna dair önemli mesajlar içeriyor.
[1] Rekabet Kurulu’nun 28.05.2025 tarih ve 25-21/516-340 sayılı kararı, https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=35ecb4f5-886c-4bd5-9a78-0bb886f6e857.
[2] Bkz. Kalite Sistem Laboratuvarları A.Ş., Veltıa Laboratuvar ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş. ve Southern Agricultural Services Tarım Ürn. Analiz ve Tek. Tur. Tic. San. İth. ve İhr. Çevre ve Su Analizi Ölçüm Lab. İş Güv. Danış. Müh. Hiz. İnş. Ltd. Şti.
[3] Bkz. Antep Fıstığında Ortak Tavır: Amaç Yönünden İhlalde Artık Etkiye Bakacak mıyız?, https://www.rekabetregulasyon.com/antep-fistiginda-ortak-tavir-amac-yonunden-ihlalde-artik-etkiye-bakacak-miyiz/, Son erişim tarihi: 16.10.2025.
