Eda Akın, Melih Üyer
Son zamanlarda Amerika Birleşik Devletleri’nde (“ABD”) gündemde olan konulardan biri, Federal Ticaret Komisyonu’nun (“FTC”) 5 Ocak 2023’te işverenlerin çalışanlara yönelik rekabet etmeme anlaşmalarını yasaklama önerisiydi[1]. 23 Nisan 2024’te, FTC üst düzey yöneticiler de dahil olmak üzere tüm çalışanlarla yeni rekabet etmeme anlaşmaları yapılmasını yasaklayan 570 sayfalık kuralı (Non-Compete Clause Rule) 3’e 2 oylamayla kabul ettiğini duyurdu[2]. Bu yazımızda söz konusu rekabet etmeme yasağına ilişkin kuralın kapsamını, amaçlarını ve bu duyurudan hemen sonra yaşanan gelişmeleri sizlere aktaracağız.
FTC’nin Rekabet Etmeme Yasağına Dair Kuralı Ne Anlama Geliyor?
FTC’nin yeni düzenlemesinde, işverenlerin çalışanlarıyla yaptığı rekabet etmeme anlaşmalarının ve buna dair hükümlerin haksız rekabet olduğu ve FTC Yasası’nın 5. bölümünün ihlaline yol açtığı belirtiliyor[3]. Yeni düzenleme, rekabet etmeme hükümlerini, bir çalışanın bu şartı veya koşulu içeren istihdamının sona ermesinden sonra ABD’de bir iş aramasını, kabul etmesini veya bir işletme işletmesini “yasaklayan”, “cezalandıran” veya “engelleme işlevi gören” herhangi bir istihdam şartı veya koşulunu içerecek şekilde geniş olarak tanımlıyor.
FTC, rekabet etmeme hükümlerinin çalışan ücretlerinin artmasını, iş değiştirmeyi, inovasyonu ve girişimcilerin yeni iş kurmasını engelleyen yaygın ve genellikle sömürücü bir uygulama olduğunu belirtiyor. Dolayısıyla bu uygulamayı durduracak söz konusu düzenleme sayesinde yeni işlerin yaratılması, maaşların yükseltilmesi ve işletmeler arası rekabetin arttırılması hedefleniyor.
Söz konusu düzenlemeden önce FTC, 2023 yılının Ocak ayında rekabet etmeme yasağına ilişkin düzenleme önerisi sunup kamuoyunun görüşünü almak için bir duyuru yapmıştı. Önerilen düzenleme hakkında 26.000’den fazla yorum geldiği ve 25.000’den fazla önerinin ise FTC’nin rekabet etmemeyi yasaklama önerisini desteklediği ifade edildi.
FTC’ye göre rekabet etmeme şartı, genellikle çalışanları ya ayrılmak istedikleri bir işte kalmaya ya da daha düşük ücretli başka bir alana geçmeye zorlamakta. FTC ayrıca bu uygulamanın çalışanların başka bir yere taşınmak, işgücünden tamamen ayrılmak veya pahalı davalarda savunma yapmak zorunda kalmak gibi diğer önemli zararlara ve maliyetlerle karşı karşıya bıraktığını da belirtiyor. Yapılan araştırmaya göre ise, tahminen 30 milyon çalışanın -yaklaşık her beş Amerikalıdan biri- rekabet etmeme hükmüne tabi olduğuna işaret edildi.
Ayrıca FTC, rekabet etmemenin çalışanlar ve işverenler arasında etkin eşleştirmeyi engelleyerek işgücü piyasalarındaki rekabet koşullarını olumsuz etkileme eğiliminde olduğunu da tespit eediyor. Dahası, bu uygulamanın yeni işlerin yaratılmasını ve inovasyonu engellediğinin de altı çiziliyor. Rekabet etmeme hükümlerinin piyasa yoğunlaşmasının artmasına ve tüketiciler için daha yüksek fiyatlara yol açtığına dair kanıtların da mevcut olduğu paylaşıldı.
Yeni Rekabet Etmemeyi Yasaklayan Kural Kime Ne Şekilde Uygulanacak?
Yürürlüğe girmesiyle birlikte söz konusu düzenleme, işverenlerin çalışanlara (bağımsız yükleniciler ve ücretsiz çalışanlar dahil) rekabet etmeme şartı uygulamalarını yasaklayacak. Ayrıca ilgili kuralla, önceki öneriden farklı olarak işverenlerin mevcut rekabet etmeme hükümlerinin artık uygulanmayacağını çalışanlara bildirmeleri gerekecek[4]. Bu bildirime ilişkin FTC tarafından bazı örnek taslaklar da paylaşıldı[5].
Düzenleme kapsamında çalışanların %0,75’inden daha azını oluşturan üst düzey yöneticiler için ise bir istisna tanınıyor. Üst düzey yöneticiler, yıllık 151.164 dolardan fazla kazanan ve politika belirleme pozisyonundaki çalışanlar olarak tanımlanmakta. Yeni düzenlemeye göre istisnai olarak üst düzey yöneticilerle mevcut rekabet etmeme anlaşmalarının yürürlükte kalmasına izin verilecek, ancak yeni rekabet etmeme anlaşmaları yapılması yasaklanacak. Nihai kural, mevcut duyuruya göre ABD Resmi Gazetesi’nde (Federal Register) yayımlandıktan 120 gün sonra yürürlüğe girecek. Yürürlüğe girdikten sonra ise işverenlerin bu kurala uyum sağlamaları zorunlu hale gelecek.
Kuralla Ne Hedefleniyor?
FTC, rekabet etmeme hüküm ve anlaşmalarının yasaklanmasıyla ABD’de belirli konularda ilerleme kaydedileceğini tahmin ediyor. FTC’nin önümüzdeki on yıl için tahminleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir[6]:
- Yeni iş imkanlarının yaratılması: Yeni şirket kuruluş oranında %2,7’lik bir artışla her yıl 8.500 yeni işletme daha kurulacak.
- İnovasyonda artış: Her yıl ortalama 17.000 – 29.000 daha fazla patent çıkacak. Bu da on yıllık bir dönem boyunca yıllık %11-19’luk tahmini bir artışı temsil etmekte.
- Daha yüksek işçi kazancı: Önümüzdeki on yıl içinde işçi ücretlerinde 400-488 milyar dolar artış bekleniyor. Böylece ortalama bir işçinin kazancı yılda tahmini olarak 524 dolar daha artacak.
- Sağlık hizmetleri maliyetlerinde azalma: On yıl içinde doktor hizmetleri için yapılan harcamalarda 74-194 milyar dolar azalma bekleniyor.
Rekabet Etmeme Yasağına Alternatifler
FTC, işverenlerin rekabet etmeme yükümlülüğünü uygulamak zorunda kalmadan şirketlerin yatırımlarını korumalarını sağlayan çeşitli alternatifleri olduğunu da belirtiyor. Buna göre ilk olarak ticari sır yasaları ve gizlilik anlaşmaları (“NDA”) işverenlere özel ve diğer hassas bilgileri korumak için sağlam araçlar sağlamakta. Araştırmacılar, rekabet etmeme hükmü veya anlaşmasına tabi olan çalışanların %95’inden fazlasının zaten bir NDA’e taraf olduğunu tahmin ediyor. Böylece rekabet etmeme anlaşması yapmadan söz konusu NDA’ler ile de şirketlerin çıkarlarının korunabileceği vurgulanıyor[7].
FTC ayrıca, çalışanlarını elde tutmak isteyen işverenlerin, rekabet etmeme anlaşmalarını çalışanları belirli bir yerde tutmak için kullanmak yerine, ücretleri ve çalışma koşullarını iyileştirerek işçinin emek hizmetleri için esaslı bir şekilde rekabet edebileceklerini belirtiyor.
Düzenlemeye Karşı İlk Tepkiler
Kuralın duyurulmasının ardından ABD Ticaret Odası (US Chamber of Commerce) FTC’nin işverenlerin rekabet etmemeyi yasaklayan yeni düzenlemesini sadece hukuka aykırı değil, aynı zamanda Amerikan işletmelerinin rekabetçi kalma kabiliyetini zayıflatacak bariz bir güç gaspı şeklinde yorumladı ve duyurunun ertesi günü 24 Nisan 2024’te hemen Teksas’ta dava açtı[8]. Davada temel olarak FTC’nin Kongre tarafından kabul edilen mevcut antitröst yasalarını uygulamak için yasalarla yetkilendirildiği, ancak işletmelerin diğer hangi tür davranışlarının rekabete aykırı olduğunu belirleyen kurallar koyma yetkisine sahip olmadığı iddia ediliyor. Bunun yanı sıra, start-up ve küçük işletmelerin en iyi çalışanlarının pazarda hakim durumdaki şirketler tarafından işe alınmaları ve bu şekilde kendi ticari sırlarına erişim sağlamalarına sebep olacağı ifade ediliyor. FTC kuralına karşı açılan tek dava bu değil, vergi hizmeti sunan bir şirket Teksas’ta başka bir federal mahkemede ilk davayı açmıştı[9]. Ticaret Odası ve iki olumsuz oy kullanan FTC üyesi de FTC’nin bu konuyu ele alma yetkisine sahip olmadığını savunmakta. Rekabet etmeme yasağına ilişkin FTC kuralının ABD işgücü piyasasında hem işveren ve çalışanlar açısından hem de ülke ekonomisi ve hukuk açısından oldukça önemli etkileri olacak. ABD’de bu regülasyona karşı davaların açılmaya devam edilmesi bekleniyor ve bunların da kuralın yürürlüğe gireceği tarihi etkileyebileceği belirtiliyor. Dolayısıyla, FTC regülasyonu ile ilgili gelişmeler hız kesmeden devam edecek gibi duruyor. ABD’deki bu düzenlemenin işgücü piyasalarında işveren ve çalışan arasındaki ilişkiyi nasıl şekillendireceğini ise önümüzdeki süreçte göreceğiz.
[1] https://www.ftc.gov/news-events/news/press-releases/2023/01/ftc-proposes-rule-ban-noncompete-clauses-which-hurt-workers-harm-competition , Son erişim tarihi: 02.05.2024.
[2] https://www.ftc.gov/news-events/news/press-releases/2024/04/ftc-announces-rule-banning-noncompetes, Son erişim tarihi: 02.05.2024.
[3] https://www.ftc.gov/system/files/ftc_gov/pdf/noncompete-rule.pdf , Son erişim tarihi: 02.05.2024.
[4] https://www.nytimes.com/2024/04/23/business/noncompete-clause-ban.html?smid=em-share , Son Erişim Tarihi: 29.04.2024.
[5] https://www.ftc.gov/legal-library/browse/rules/noncompete-rule , Son Erişim Tarihi: 02.04.2024.
[6] https://www.ftc.gov/legal-library/browse/rules/noncompete-rule , Son Erişim Tarihi: 29.04.2024.
[7] https://www.ftc.gov/news-events/news/press-releases/2024/04/ftc-announces-rule-banning-noncompetes , Son Erişim Tarihi: 29.04.2024.
[8] https://www.uschamber.com/finance/antitrust/u-s-chamber-to-sue-ftc-over-unlawful-power-grab-on-noncompete-agreements-ban , Son Erişim Tarihi: 29.04.2024.
[9] https://www.reuters.com/legal/us-ban-worker-noncompete-agreements-faces-lawsuit-major-business-group-2024-04-24/ , Son erişim tarihi: 02.05.2024.
