Şahin Ardıyok, Melih Üyer
Sosyal medya, artık sadece bir iletişim aracı olmanın ötesine geçerek, bireylerin kimliklerini oluşturduğu, bilgiye ulaştığı ve toplumsal etkileşimde bulunduğu bir alan haline gelmiştir. Ancak, dijital dünya sunduğu olanakların yanında önemli riskleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle çocuklar ve gençler, sosyal medyanın zararlı içerikleri, siber zorbalık ve mahremiyet ihlalleri gibi olumsuz etkilerine karşı savunmasız hale gelmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2024 yılında yaptığı araştırmaya göre, 6-15 yaş grubundaki çocukların %91,3’ü internet kullanmaktadır. Bu oran, 2021 yılında %82,7 idi, yani üç yıl içinde önemli bir artış söz konusu. Aynı araştırmaya göre, çocukların %66,1’i sosyal medya platformlarını aktif olarak kullanmaktadır. Bu oran, erkek çocuklarında %68,1, kız çocuklarında ise %64 olarak tespit edilmiştir. Yaş gruplarına göre incelendiğinde, 6-10 yaş grubundaki çocukların %53,5’i, 11-15 yaş grubundakilerin ise %79’u sosyal medya kullanıcısıdır[1].
Avrupa Birliği Komisyonu’nun 2023 raporuna göre ise, 9-16 yaş arası çocukların %40’ı sosyal medyada siber zorbalık, cinsel istismar ve aşırı diyet teşviki gibi zararlı içeriklerle karşılaşmaktadır. Bu veriler, gençlerin sosyal medya platformlarını ne ölçüde benimsediğini ve bu alanda daha etkin düzenlemelere duyulan ihtiyacı açıkça göstermektedir[2].
Bu durum, devletleri ve düzenleyici kurumları, çocukların sosyal medyaya erişimini sınırlandırmaya ve belirli yaş grupları için daha güvenli bir dijital ortam oluşturmaya yönelik düzenlemeler getirmeye teşvik etmiştir. Dijital çağda büyüyen çocukların korunması, sadece bireysel sorumluluklarla çözülebilecek bir konu olmaktan çıkmış; devletler ve sosyal medya platformları için düzenleyici önlemleri zorunlu hale getiren küresel bir mesele haline gelmiştir. Bu kapsamda birçok ülke, farklı yaş sınırları ve kontrol mekanizmaları içeren sosyal medya regülasyonları yürürlüğe koymuştur. Şimdi, dünyada sosyal medya kullanımına getirilen yaş sınırlamalarına dair örnekleri inceleyelim.
Dünyada Sosyal Medya Kullanımına Yönelik Regülasyon Örnekleri
Avustralya, Kasım 2024’te aldığı bir kararla, 16 yaşından küçüklerin sosyal medya platformlarına erişimini yasaklayan bir yasa kabul etti. Bu yasa kapsamında, Facebook, Instagram, TikTok ve Snapchat gibi popüler platformlar, 16 yaş altındaki kullanıcıların hesap oluşturmasını engellemekle yükümlü hale getirildi. Yasaya uymayan platformlar, 50 milyon Avustralya dolarına kadar para cezası ile karşı karşıya kalabilir. Avustralya hükümeti, bu düzenlemenin, gençleri çevrimiçi zorbalık, zararlı içerikler ve sosyal medyanın olumsuz psikolojik etkilerinden korumak amacıyla hayata geçirildiğini belirtiyor. Ancak bu tür yasaların mahremiyet endişelerini artırabileceği ve gençleri dijital dünyadan izole edebileceği yönünde bazı eleştiriler de bulunmaktadır[3].
Avrupa Birliğindeki gelişmelere paralel olarak Fransa’da, 2023 yılında yürürlüğe giren bir yasayla, 15 yaşın altındaki çocukların sosyal medya hesapları oluşturabilmesi için ebeveyn izni şartı getirdi. Bu düzenleme, ebeveynlerin çocuklarının dijital aktiviteleri üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Fransız hükümeti, sosyal medya platformlarının kullanıcıların yaşlarını ve ebeveyn iznini doğrulamak için etkili sistemler kurmalarını zorunlu hale getirdi. Düzenlemeye uymayan platformlar, dünya genelindeki cirolarının %1’ine kadar para cezası ile karşı karşıya kalabilir[4].
Çin, çocukların sosyal medya kullanımına yönelik en katı düzenlemeleri uygulayan ülkelerden biri olarak öne çıkıyor. Çin’deki mevcut düzenlemeler kapsamında, 14 yaş altındaki çocuklar sosyal medya platformlarında günde en fazla 40 dakika vakit geçirebilir. 16-18 yaş arası gençler için bu süre maksimum iki saat olarak belirlenmiştir. Akşam 22:00 ile sabah 06:00 saatleri arasında çocukların ve gençlerin mobil cihazlardan internete erişimi yasaktır. Bu düzenlemelerin amacı, gençlerin dijital bağımlılığını azaltmak ve daha sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemelerini teşvik etmektir. Çin’de sosyal medya hesapları açılırken kimlik doğrulama zorunluluğu bulunmakta ve bu da yaş sınırlamalarının etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamaktadır[5].
ABD’de ise sosyal medya kullanımına yönelik düzenlemeler federal seviyede değil, eyalet bazında farklılık göstermektedir. Özellikle Utah ve Florida gibi eyaletler, çocukların sosyal medya kullanımına yönelik sıkı kurallar getirmiştir. Utah eyaleti, çocukların sosyal medya uygulamalarına üye olabilmesi için ebeveyn izni almasını zorunlu kılmıştır. Ayrıca, ebeveynler çocuklarının sosyal medya hesapları üzerinde tam yetkiye sahiptir ve belirli saatler arasında, örneğin 22:30 ile 06:30 arasında, sosyal medya kullanımını engelleyebilir. Florida eyaleti ise 14 yaş altı çocukların sosyal medya platformlarına kaydolmasını yasaklayan bir düzenleme getirmiştir[6].
Türkiye’nin Sosyal Medya Düzenlemeleri: Küresel Eğilimlerle Uyum ve Gelecek Perspektifi
Türkiye, çocukların ve gençlerin sosyal medyanın olumsuz etkilerinden korunması amacıyla kapsamlı düzenlemeler yapmaya hazırlanmaktadır. Özellikle 13 yaş altı çocukların sosyal medya kullanımına kısıtlama getirilmesi gündemdedir. Bu kapsamda 2024 yılı sonunda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) 13 yaş altı çocukların sosyal medya uygulamalarına ve sosyal ağlara erişimini yasaklamaya yönelik çalışmalar yürüttüğünü belirtmiştir. BTK Başkan Yardımcısı Abdülkerim Gün, bu konuda önerilen düzenlemelerin henüz kesinleşmediğini, ilgili bakanlıklar, kurumlar ve sivil toplum örgütleriyle yapılacak görüşmeler sonucunda netleşeceğini vurgulamıştır[7].
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, 27 Ocak 2025 tarihinde yaptığı açıklamada, 16 yaş altındaki çocukların sosyal medya ve çevrimiçi oyunların zararlarından korunması için yasal düzenlemelerin zorunlu hale geldiğini vurgulamıştır. Ancak, 16 yaş altına tamamen bir sosyal medya yasağının söz konusu olmadığını, ebeveyn kontrolünde bir kullanımın planlandığını belirtmiştir.
4 Şubat 2025 tarihinde Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, sosyal medya düzenlemesiyle ilgili yaptığı açıklamada 16 yaşından küçük çocukların sosyal medya hesapları açarken yaşlarının doğru tespit edilmesi ve mevcut teknolojilere göre en üst düzeyde denetim sağlanması konusunda sosyal medya platformlarına ciddi yükümlülükler getirmeyi planladıklarını belirtmiştir. Ayrıca, ebeveynlerin çocuklarının bu platformlarda geçirdiği zamanı kontrol edebilmeleri için çeşitli ebeveyn kontrol araçlarının geliştirilmesi gerektiğini ve bu yükümlülüklere uymayan platformlara yaptırımlar uygulanacağını ifade etmiştir[8].
Türkiye’nin önerdiği sistem dünya ile karşılaştırıldığında, Avustralya gibi tamamen yasaklayıcı bir model yerine, Fransa’nın ebeveyn izni şartına benzer bir yaklaşımın benimsenmesi muhtemeldir. Çin’deki gibi süre sınırlamaları gündemde olmasa da yaş doğrulama mekanizmalarının uygulanabilirliği tartışılmaktadır. ABD’de olduğu gibi eyalet bazlı değil, tüm ülke çapında geçerli bir düzenleme üzerinde çalışılmaktadır.
Sonuç olarak, Türkiye’nin sosyal medya yaş sınırı konusunda küresel örneklerden ders alarak dengeli bir regülasyon oluşturması gerekmektedir. Yeni düzenlemelerin hem çocukları dijital dünyadaki tehditlerden koruması hem de mahremiyet ve erişim haklarını gözetmesi kritik öneme sahiptir. Önümüzdeki süreçte, Türkiye’de uygulanacak modelin dünya genelindeki diğer regülasyonlarla nasıl uyumlu hale getirileceği merakla beklenmektedir.
[1] https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cocuklarda-Bilisim-Teknolojileri-Kullanim-Arastirmasi-2024-53638
[2] https://www.aa.com.tr/tr/dosya-haber/avrupada-cocuklari-korumak-icin-kisitlayici-politikalar-ivme-kazaniyor/3427427?utm_source
[3] https://tr.euronews.com/next/2024/11/28/avustralyada-16-yas-alti-icin-sosyal-medya-yasagi-yasalasti?
[4] https://tr.euronews.com/2023/06/29/fransa-15-yasindan-kucuklerin-sosyal-medyada-ebeveyn-iznini-zorunlu-kildi
[5] https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ebru-dogdu/cocuklarin-sosyal-medya-kullanimina-cinin-getirdigi-kisitlamalar-dunyaya-ornek-olabilir-mi-42464145?
[6] https://tr.euronews.com/2023/03/24/abd-utah-eyaletinde-cocuk-ve-ergenlerin-sosyal-medya-kullanimi-yasayla-kisitlandi
[7] https://www.bbc.com/turkce/articles/czj7rn2g4m3o
[8] https://www.indyturk.com/node/753323/haber/bakan-g%C3%B6kta%C5%9F-sosyal-medyada-ya%C5%9F-s%C4%B1n%C4%B1r%C4%B1-%C3%BCzerinde-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fmalara-devam-ediyoruz?
