Şahin Ardıyok & Eda Akın
Amerika Birleşik Devletleri’nde (“ABD”) bir süredir gündemde olan Yüksek Mahkeme (Supreme Court) yargıçlarına yönelik etik kurallara ilişkin ABD Yüksek Mahkeme Yargıçları İçı̇n Davranış Kuralları, diğer adıyla Etik Kod (Code Of Conduct For Justices of the Supreme Court of the United States) 13 Kasım 2023’te yayımlandı.[1]
Yüksek Mahkeme Yargıçları Tarafından Neden Etik Kod Düzenlemesine İhtiyacı Duyuldu?
ABD yargı sisteminde piramidin en üst noktasında yer alan Yüksek Mahkeme yargıçlarına yönelik 13 Kasım 2023’e kadar diğer ABD yargıçlarının tabi olduğu etik kurallar gibi yazılı bir düzenleme bulunmuyordu. Yüksek Mahkeme yargıçlarının bazı milyarderlerden kabul ettikleri lüks tatil ve özel seyahatler gibi hediyelerin art arda ifşa edilmesi üzerine[2], Mahkeme’nin bağımsız karar alma noktasında dile getirilen eleştiriler, yargıçlar üzerinde bir etik kod hazırlanması yönündeki baskıyı artırdı.
Bilindiği üzere ABD yargı sisteminde en üst düzey temyiz mahkemesi olan ve Anayasa’ya uygunluğu denetleyen Yüksek Mahkeme, bir başkan ve 8 üyeden oluşuyor. 9 Yüksek Mahkeme yargıcının önemini artıran ayrıcalıklardan biri de ABD Başkanı tarafından ömür boyu görev yapmak üzere atanmaları ve Senato tarafından onaylanmaları. Dolayısıyla, aslında ABD yargı sistemine duyulan güvende kilit öneme sahip ve uzun yıllar görev yapmaları bakımından kamuoyunca tanınan Yüksek Mahkeme yargıçlarının politik duruşu belli olan zenginlerden kabul ettiği lüks tatil gibi hediyelerin ortaya çıkması ile yaratılan gündem etik davranış kuralları bakımından oldukça dikkat çekti.[3] Yüksek Mahkeme üyeleri Etik Kod’a ekledikleri bildiride kendilerinin yazıya aktarılan bu kurallar çerçevesinde görev yaptıklarını belirttiler. Ayrıca etik kurallara ilişkin yazılı bir düzenlemenin yokluğunun, bu Mahkeme’nin yargıçlarının kendilerini herhangi bir etik kuralla sınırlandırılmamış olarak gördükleri şeklinde bir yanlış anlaşılmaya yol açtığını beyan ettiler. Bu yanlış anlaşılmayı ortadan kaldırmak için, zaten uyguladıkları ilkeleri yazılı bir kod olarak yayınladıklarını ifade ettiler.
Yüksek Mahkeme’nin Hazırladığı Etik Kod Hangi Temel İlkeleri İçeriyor?
- Yargıç, yargının bütünlüğünü ve bağımsızlığını korumalıdır.
- Yargıç, her türlü faaliyette uygunsuzluktan ve uygunsuzluk görüntüsünden kaçınmalıdır.
- Yargıç, görevlerini adil, tarafsız ve özenli bir şekilde yerine getirmelidir.
- Yargıç, yargıçlık makamının yükümlülükleri ile uyumlu olan faaliyetlerde bulunabilir.
- Yargıç, siyasi faaliyetten kaçınmalıdır.
İçerik olarak ABD hakimleri için mevcut olan Etik Kod’dan yola çıkılarak hazırlanan Yüksek Mahkeme Etik Kodu, her ne kadar ABD’de olumlu bir gelişme olarak karşılansa da kuralların Yüksek Mahkeme yargıçları tarafından hazırlanmış olması, uygulama ve uyum konusunda bir mekanizma bulunmaması bakımından eleştiriliyor. Dolayısıyla pratikte kuralların nasıl ve ne ölçüde uygulanacağı ya da Yüksek Mahkeme yargıçlarının kendilerini kurallarla ne kadar bağlı hissedeceklerine ilişkin bazı belirsizliklerin tartışmaları da beraberinde getirdiği ifade ediliyor.[4]
Yargıçların açıklanmayan lüks tatilleri ve diğer aldıkları pahalı hediyelerin ortaya çıkmasıyla birlikte etik kuralların yargıçları sanıldığından daha az bağladığı ve yaşanabilecek menfaat çatışmalarına (conflict of interest) dair eleştiriler, yazılı etik kuralların oluşturulmasında önemli bir etken oldu. Yeni Etik Kod kapsamında, yargıçların faaliyetlerinden hangilerinin etik davranış kurallarını ihlal edip hangilerinin etmeyeceği ve kuralların uygulanmasını kimin kontrol edeceği soru işaretleri ise şimdilik devam ediyor.[5] Yüksek Mahkeme yargıçları ise bu gibi konulara ilişkin çalışmalarını sürdürdüklerini belirtiyor. Dokuz sayfadan oluşan Etik Kod’da lüks hediyeler ya da pahalı seyahatler gibi konularda belirgin kısıtlamalar bulunmuyor. Ancak Etik Kod, yargıçları “Mahkeme’nin saygınlığını zedeleyen,” “yargıcın resmi görevlerini yerine getirmesine müdahale eden” veya “yargıcın tarafsızlığına olumsuz etki eden” dış faaliyetlerde yer almamaları gerektiğine dair kurallar içermesi itibariyle büyük önem taşıyor.
Etik Kod’un nasıl uygulanacağına ilişkin ABD’de tartışmalar devam etse de bağımsız ve tarafsız yargının güvencesi olan yargıçların görevlerini yerine getirirken uymaları gereken etik mesleki davranış kurallarına ilişkin yazılı bir metnin yürürlüğe girmesi, atılması gereken olumlu bir adım olarak görüldü. Bu gibi önemli mesleki etik kurallarının oluşturulmasının ise, her ülkede yargıçların kamuoyu nezdindeki saygınlıklarını pekiştirecek ve ülkelerin yargı sistemini güçlendirecek bir unsur olduğu tartışmasız bir gerçek.
Yargıçlar İçin Başka Hangi Etik Kodlar Bulunuyor?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Avrupa Birliği Adalet Divanı’nda da hakimlerin uymaları gereken etik ilkelere ilişkin “Avrupa Birliği Adalet Divanı Davranış Kodları”[6] ve “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargı Etiği Kararı”nın[7] yanı sıra hakimlere yönelik etik davranış standartlarını oluşturmak amacıyla uluslararası etik kuralları olarak görülen “Bangalor Yargı Etiği İlkeleri” gibi düzenlemeler öne çıkıyor.
Ülkemizde yargıda etik kurallara ilişkin “Türkiye’de Yargı Etiğinin Güçlendirilmesi Projesi” yürütülmüş ve hakim ve savcılar başta olmak üzere, akademisyenler, barolar, ilgili kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve medya temsilcilerinin geniş katılımıyla hazırlanan, uluslararası standartlara uyumlu ancak Türk yargı sisteminin ihtiyaçları doğrultusunda “Türk Yargı Etiği Bildirgesi” 6 Mart 2019 tarihinde Hakimler ve Savcılar Genel Kurulu tarafından kabul edilmiş ve 14 Mart 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.[8] Bunun yanı sıra, Yargıtay’ın hazırladığı “Yargı Etiği İlkeleri” de bulunuyor.[9] Yargı Etiği İlkelerinde değerler; bağımsızlık, tarafsızlık, dürüstlük, mesleğe yaraşırlık, eşitlik, ehliyet ve özen olarak belirtilmektedir. Uygulamada hakimlerin bulundukları konum ve mesleğin saygınlığı gereği etik davranış kuralları ve ilkelerine ilişkin düzenlemelerin hem Türkiye’de hem dünyada yaygınlaştırılması ve ilkelere uyulmasına yönelik uygulama mekanizmaları geliştirilmesi, özellikle yargının tarafsızlığı ve bağımsızlığına duyulan güveni pekiştirmede oldukça büyük bir öneme sahip. Bu sebeple, ABD Yüksek Mahkemesi tarafından yeni düzenlenen Etik Kod da gerekli ve olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir.
[1] https://www.supremecourt.gov/about/Code-of-Conduct-for-Justices_November_13_2023.pdf, Son erişim tarihi: 28.11.2023
[2] https://www.propublica.org/article/clarence-thomas-scotus-undisclosed-luxury-travel-gifts-crow , Son erişim tarihi: 28.11.2023
[3] https://www.theguardian.com/law/2023/aug/10/clarence-thomas-gift-vacation-supreme-court , Son erişim tarihi: 28.11.2023
[4] New York Times, Supreme Court Adopts Ethics Code After Reports of Undisclosed Gifts and Travel , Son erişim tarihi: 29.11.2023
[5] https://www.propublica.org/article/supreme-court-adopts-ethics-code-scotus-thomas-alito-crow , Son Erişim tarihi: 29.11.2023
[6] https://curia.europa.eu/jcms/jcms/p1_743290/en/ , Son erişim tarihi: 29.11.2023
[7] https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/resolution_judicial_ethics_eng , Son erişim tarihi: 29.11.2023
[8] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/03/20190314-4.pdf , Son erişim tarihi: 29.11.2023
[9] https://www.yargitay.gov.tr/documents/YargiEtigiIlkeleri.pdf , Son erişim tarihi: 29.11.2023
